TIÊU CHUẨN NGÀNH

10TCN 479:2001

QUY TRÌNH NHÂN GIỐNG CÀ PHÊ VỐI BẰNG PHƯƠNG PHÁP GHÉP

The\r\nTechnical procedure for Robusta coffee multiplication by grafting

1. Phạm vi áp\r\ndụng:

Quy trình này áp dụng cho tất cả\r\ncác cơ sở nhân giống cây cà phê vối.

2. Quy trình kỹ\r\nthuật:

2.1. Sản\r\nxuất cây gốc ghép:

2.1.1. Thiết kế vườn ươm:

Vườn ươm phải gần nguồn nước, gần\r\nnơi trồng mới, thuận đường vận chuyển, nền đất dễ thoát nước, độ dốc dưới 3^o,\r\ntương đối kín gió.

Thiết kế và xây dựng vườn ươm theo\r\nquy cách sau:

- Dọn sạch nền đất;

- Dùng bừa đĩa nhẹ hoặc phay làm\r\ntơi đất, sâu 10-15cm;

- Xác định vị trí cọc giàn và phạm\r\nvi luống:

Ÿ\r\nKhoảng cách giữa 2 hàng cột giàn: 3m, khoảng cách giữa các cột từ 3-6 m tùy vào\r\nđộ to, dài và bền của cây gác giàn. Cột cao cách mặt đất khoảng 2m và không\r\nđược dựng trên lối đi giữa 2 luống;

Ÿ\r\nPhạm vi luống: rộng 1,1-1,2m, dài 20-25m, lối đi giữa 2 luống rộng 35-40 cm,\r\nlối đi giữa 2 đầu luống rộng 50-60 cm, lối đi chính cách nhau 50-60 m, rộng\r\n1-1,5 m, lối đi quanh vườn ươm từ luống đến vách che xung quanh rộng 0,8-1 m;

- Dựng cột, gác giàn, che lợp: vật\r\nliệu làm giàn và che lợp tùy điều kiện địa phương như: lá lau, lá mía, cỏ\r\ntranh, cỏ đuôi chồn, nứa đan, lưới nhựa công nghiệp… Lợp giàn sao cho lúc đầu chỉ\r\nđể 20-30% ánh sáng tự nhiên đi qua;

- Chung quanh vườn ươm có đào mương\r\nthoát nước, chống cháy;

- Trong vườn ươm phải có bể chìm\r\nhay nửa chìm chứa nước hay ngâm phân để tưới thúc (mỗi ha cần 4-5 bể, mỗi bể\r\n5-6 m³), đồng thời thiết kế hợp lý hệ thống mương, ống dẫn nước vào\r\nbể hoặc hệ thống tưới phun mưa.

Để bảo vệ vườn ươm cần có kế hoạch\r\nchống cháy và tùy vùng chú ý chống bão, lụt, sương muối, gió lào, lốc.

2.1.2. Bầu nuôi cây.

Hỗn hợp đất phân được cho vào túi\r\nnhựa kích thước 13-14 x 24-25 cm, đục 8 lỗ thoát nước ở nửa dưới của bầu phân\r\nbố thành 2 hàng, hàng dưới cách đáy bầu không quá 2cm. Thành phần đất vào bầu\r\ngồm có:

- Lớp đất mặt 10-15cm, tơi xốp, hàm\r\nlượng mùn trên 3%, không lẫn rễ cây, đá sỏi hay các vật lạ khác;

- Phân hữu cơ các loại: yêu cầu\r\nhoai, tơi nhỏ;

- Phân lân nung chảy hoặc super\r\nlân;

Trộn đều đất phân theo tỉ lệ: 4m³\r\nđất + 1m³ phân chuồng (4 : 1), mỗi m³ hỗn hợp đất phân\r\ntrộn thêm 5-6kg lân nung chảy hoặc 4-5kg super lân.

Lượng đất phân cần cho 1 ha vườn\r\nươm (600 - 650 ngàn bầu):

- Đất: 850 - 900 tấn;

- Phân hữu cơ: 120 - 130 tấn;

- Lân nung chảy: 4,5 - 5 tấn;

Vào bầu đất phải đạt yêu cầu: chặt,\r\ncân đối, thẳng đứng (2 góc đáy bầu chặt đất, lưng bầu không gãy khúc). Xếp vào\r\nluống âm 1/4-1/3 chiều cao bầu, sao cho thẳng đứng, thật khít vào nhau và thẳng\r\nhàng. Trên luống xếp 12-14 hàng dọc tùy theo cỡ bầu.

2.1.3. Xử lý và gieo ươm hạt giống.

Hạt giống dùng để tạo cây gốc ghép\r\nphải là hạt giống tốt.

Hai yếu tố môi trường quan trọng\r\nnhất cho nảy mầm nhanh là: nhiệt đợ 40-42^oC và đủ ôxy cho hạt hô hấp.\r\nCó thể áp dụng một trong hai phương pháp sau:

2.1.3.1. Phương pháp có bóc vỏ\r\nthóc:

- Hong nhẹ hạt giống dưới nắng\r\ntrước 10 giờ sáng cho vỏ thóc hơi giòn, bóc hoặc xát vỏ thóc bằng tay, loại bỏ\r\nhạt xấu còn sót trong quá trình chế biến giống (đen, nứt, xây xát, có lỗ mọt,\r\nhạt tam giác, hạt lõm dạng thuyền), đem ngâm nước sạch 45-50^oC trong\r\n14-16 giờ. Sau đó đem đãi thật sạch vỏ lụa.

- Bỏ hạt đã xử lý vào bao lưới nhựa\r\nsạch và để vào thúng đậy kín để giữ nhiệt. Hàng ngày đãi rửa hạt thật sạch loại\r\ntrừ hoàn toàn tàn dư vỏ lụa nhũn dễ gây thối, nhặt bỏ ngay hạt thối, mốc.

- Sau 5-7 ngày rễ mầm bắt đầu nhú\r\nra và lựa hạt đã nảy mầm đem gieo ngay, không để mầm dài quá 1mm.

2.1.3.2. Phương pháp không bóc vỏ\r\nthóc:

- Hòa nước vôi tôi theo tỷ lệ 1kg\r\nvôi: 50 lít nước, để lắng, gạn lấy phần nước trong đem đun nóng tới 54-60^oC\r\n(hoặc pha 3 phần nước sôi, 2 phần nước lạnh) rồi cho hạt giống vào ngâm trong\r\n18 giờ, sau đó vớt ra rửa nhiều lần cho hết nhớt bằng nước sạch. Nếu trong quá\r\ntrình ủ hạt cà phê bị nhớt phải dùng nước sạch rửa cho hết nhớt rồi ủ tiếp.

- Khi nhiệt độ ban ngày trung bình\r\n23-25^oC, nhiệt độ lạnh nhất ban đêm không dưới 18^oC, chỉ\r\ncần ủ hạt trên luống bình thường. Trong vườn ươm tạo luống đất phẳng cao 10-15\r\ncm, rộng 1-1,2m, dài tùy lượng hạt giống. Rải lớp cát dày 1-2cm, rồi rải lớp\r\nhạt dày 3-4 cm, sau đó phủ rơm rạ hay bao tải. Ban ngày để ánh sáng mặt trời\r\nchiếu trực tiếp trên luống và tưới đủ ẩm. Ban đêm phủ thêm bao, bạt ở trên và\r\nquanh luống để giữ nhiệt. Sau 10-15 ngày rễ mầm nhú ra khỏi vỏ thóc là đem gieo\r\nngay.

Lưu ý: Trong các\r\ntrường hợp ủ thúc mầm đã nêu trên, khi hạt vừa nhú rễ mầm là đem gieo ngay,\r\nkhông để mọc dài quá 1mm dễ gây tổn thương mầm khi gieo. Không sử dụng hạt nảy\r\nmầm chậm sau 3 tuần kể từ lúc có hạt nhú rễ mầm đầu tiên.

Có thể dùng hạt đã thúc nảy mầm đem\r\ngieo ngay vào bầu đất hoặc gieo trên luống để tạo cây đội mũ hoặc cây lá sò\r\ntrước khi cấy vào bầu đất.

2.1.3.3. Gieo trực tiếp vào bầu\r\nđất: Tưới bầu đất trước khi gieo 1-2 ngày, gieo hạt hướng đầu rễ quay xuống\r\nđất, mỗi bầu 1 hạt ở tâm bầu, lấp đất 3-4 mm, không gieo quá sâu hạt lâu mọc.\r\nCác bầu ở hàng bìa luống gieo thêm 1-2 hạt dự phòng để dặm nếu có bầu không mọc\r\nhoặc cây non bị chết. Gieo xong dùng thùng có vòi sen tưới nước để hạt gắn ổn\r\nđịnh vào đất. Nếu có hạt nào trồi khỏi mặt đất phải phủ đất thêm. Có thể rải thêm\r\ntrên mặt bầu lớp mỏng trấu hay mùn cưa hoai.

2.1.3.4. Gieo trên luống để bứng\r\ncây con cấy vào bầu: Trong vườn ươm có giàn che, tạo luống rộng 1-1,2 m, cao ít\r\nnhất 20 cm, chiều dài tùy lượng hạt giống cần gieo, chuẩn bị đất gieo tương tự\r\nnhư trong bầu uơm phần 2.1.2. Gieo hạt theo 2 cách:

Ÿ\r\nRải đều hạt vừa nhú mầm trên mặt luống, không để hạt chồng lên nhau, không có\r\nhạt quay đầu rễ lên trên. Dùng tấm ván hay tôn phẳng đè nhẹ hạt cho lún đều\r\nxuống đất. Phủ lớp cát dày 3-4 mm. Hàng ngày tưới nước đủ ẩm. Gieo 1kg hạt/m².

Ÿ\r\nCắm từng hạt liền nhau theo hàng cách nhau 3-4 cm, đầu rễ luôn quay xuống dưới.\r\nPhủ lớp cát dày 3-4 mm. Hàng ngày tưới nước đủ ấm. Cách gieo này tốn công nhưng\r\nhạt mọc nhanh và rễ cọc rất thẳng.

Ÿ\r\nNhổ cây trồng vào bầu đất khi cây đội mũ cao 3-4 cm hoặc khi cây đã bung lá sò\r\nhoàn toàn. Loại bỏ những cây rễ cọc bị cong hoặc bị đứt còn quá ngắn dưới 4 cm.\r\nCắt bớt đầu rễ cọc nếu dài quá 10 cm. Dùng cọc nhọn đường kính 1cm chọc lỗ sâu\r\n10-12 cm, đưa cây con vào sao cho rễ thật thẳng, nén chặt đất dọc chiều dài rễ.\r\nTưới đẫm nước và giữ giàn che thật mát vài ngày đầu.

Ÿ\r\nTrường hợp cây có 2 rễ cọc thẳng thì cắt bỏ bớt 1 rễ.

2.1.4. Chăm sóc cây gốc ghép:

Tưới nước: Cây con trong\r\nvườn ươm phải được tưới nước đầy đủ theo nguyên tắc: cây nhỏ tưới lượng nước ít\r\nvà nhiều lần, cây lớn tưới lượng nước nhiều và ít lần. Việc định lượng và chu\r\nkỳ tưới nước còn tùy thuộc vào tình hình thời tiết, độ ẩm của đất trong\r\nbầu,biểu hiện sinh trưởng của cây con, lượng nước và thời gian tưới như sau:

Nếu tưới phun mưa, lượng nước mỗi\r\nlần từ 100-150 .10³ lít/ha khi cây có 1-3 cặp lá thật, 200-240 .10³\r\nlít/ha khi cây có 4 cặp lá thật trở lên.

Bón phân: Khi cây con có đôi\r\nlá thật thứ nhất, bất đầu tưới thúc các loại phân như sau:

Ÿ\r\nTưới phân vô cơ: N-K (tỉ lệ nguyên chất 2:1, phân N dạng Urê) hòa nồng độ\r\n0,1-0,15% khi cây con có 1-2 cặp lá thật. 0,2-0,3% khi cây con có trên 3 cặp lá\r\nthật, liều lượng: 2-3 lít/m².

Ÿ\r\nTưới phân ngâm: gồm hỗn hợp hoặc một trong các loại phân chuồng, phân xanh, khô\r\ndầu. Ngâm kỹ trước khi tưới ít nhất một tháng cùng với phân lân nung chảy. Khi\r\ntưới hòa với nước lã tỉ lệ 1/5-1/3 tùy sinh trưởng của cây con. Lượng phân ngâm\r\nđể tưới cho 1 ha vườn ươm trong cả thời gian chăm sóc: 20-30 tấn phân chuồng,\r\n10-20 tấn cây phân xanh, 1-2 tấn khô dầu, 1000 kg lân nung chảy.

Chú ý: Sau mỗi lần tưới\r\nthúc phải tưới rửa bằng nước lã.

Điều chỉnh ánh sáng: Lượng\r\nánh sáng tự nhiên đi qua giàn che:

- 20-30%: giai đoạn cây con có từ 1\r\nđôi lá thật trở xuống;

- 40-60%: giai đoạn cây 2-4 cặp lá\r\nthật;

- 80-100%: giai đoạn cây trên 4 cặp\r\nlá thật.

Vệ sinh, phá váng: thường\r\nxuyên nhổ sạch cỏ, làm vệ sinh, nếu mặt đất trong bầu bị gí chặt thì phải bóp\r\nquanh miệng bầu hoặc xới xáo nhẹ mặt bầu để phá váng.

Phòng trừ sâu bệnh: thường\r\nxuyên kiểm tra tình hình sâu bệnh, đặc biệt chú ý phòng trừ bệnh lở cổ rễ (Rhizoctonia\r\nsolani) Như sau:

- Phải dùng phân hữu cơ thật hoai;

- Không dùng đất có nguồn bệnh,\r\nphơi ải đất;

- Không tưới quá ẩm, ngừng tưới\r\nthúc khi có bệnh;

- Kiểm tra nhổ bỏ và đốt cây bệnh\r\nnặng;

- Phun Valadicin 2% hoặc Benlat C\r\n0,3%, 2-3 lần, mỗi lần cách nhau 10-15 ngày.

2.2. Vườn\r\nsản xuất chồi ghép:

2.2.1. Trồng:

Chọn địa điểm: Mặt đất tương\r\nđối bằng phẳng, gần nguồn nước, tiện quản lý và chăm sóc.

Nguồn giống: Là cây ghép\r\nhoặc cây giâm cành của những dòng vô tính chọn lọc do các cơ quan, đơn vị có\r\ntrách nhiệm sản xuất giống gốc cung cấp.

Cách trồng: Trồng dày theo\r\nhàng cách nhau 40-50cm. Khoảng cách cây trên hàng 20-25cm. Mật độ trong khoảng\r\n8-12 cây/m². Tạo hàng trồng bằng cách đào từng rãnh rộng 20-25cm,\r\nsâu 20-25cm. Phải trồng theo từng dòng vô tính, giữa các dòng chừa lối đi rộng\r\n0,8-1m.

Bón lót 1,2-1,5 tấn phân chuồng\r\nhoai + 20kg lân nung chảy cho 100m dài của rãnh trồng. Trồng âm sao cho vết\r\nghép cách mặt đất chừng 5-10cm. Nếu đủ nước tưới có thể trồng quanh năm.

2.2.2. Chăm sóc:

Tưới nước: Trong suốt mùa\r\nkhô theo chu kỳ 7-10 ngày/lần, tưới đẫm và cho nước thấm sâu trong đất ít nhất\r\n20cm.

Bón phân:

- Lần 1: sau khi cắt đau vào tháng\r\n11-12 hàng năm, xới đất giữa hai hàng, vét rãnh sâu 5-10cm để bón bổ sung: 0,8-1,0\r\ntấn phân hữu cơ + 5kg lân nung chảy + 2kg urê + 1kg sunfat kali cho 100m dài\r\ncủa rãnh.

- Lần 2: tháng 2-3, bón phân đạm và\r\nkali như lần 1

- Lần 3: tháng 5-6, bón phân đạm và\r\nkali như lần 1

Trong mùa khô nên kết hợp bón phân\r\nvới các đợt tưới nước.

Thường xuyên tỉa bỏ cành ngang mới\r\nxuất hiện trên vùng thân sẽ thu chồi ghép, chồi vượt mọc từ gốc ghép.\r\nChú ý phòng trừ rệp, sâu ăn lá, làm cỏ.

2.2.3. Thu hoạch chồi ghép:

Sau khi trồng, vùng thân ghép đã có\r\n3-4 đốt, thu hoạch phần ngọn, chừa lại 2-3 đốt. Các chồi vượt phát sinh từ cành\r\nghép về sau cứ có 2-3 đốt là có thể thu hoạch bằng cách chừa lại ít nhất 1 đốt\r\ndưới cùng của mỗi chồi. Thu chồi sau bón thúc phân hóa học 7-10 ngày.

Hàng năm, vào tháng 11-12 tiến hành\r\ncắt đau và tỉa thông thoáng, cắt bỏ bớt những thân vượt yếu, mỗi gốc chỉ chừa\r\nlại 4-5 thân khỏe, mỗi thân mang 2-3 đốt.

Sau khi trồng 2 năm, vườn nhân chồi\r\nbắt đầu cho thu hoạch ổn định, mỗi gốc có thể sản xuất 12-15 chồi trong mùa\r\nghép kéo dài 4-5 tháng.

2.3. Kỹ\r\nthuật ghép và chăm sóc cây ghép:

2.3.1. Tiêu chuẩn cây gốc ghép:

Sử dụng cây gốc ghép gieo từ hạt đã\r\nđược chăm sóc tốt theo quy trình nêu trên và đạt các tiêu chuẩn sau:

- 4-6 cặp lá;

- Đường kính gốc 3-4 mm;

- Lóng ngọn nơi ghép dài ít nhất 3\r\ncm;

- Thân thẳng, thân lá không bị dị\r\ndạng, không sâu bệnh;

- Ngừng tưới phân thúc ít nhất 10\r\nngày trước khi ghép.

2.3.2. Tiêu chuẩn chồi ghép:

Phải dùng chồi ghép từ vườn nhân\r\nchồi có đủ điều kiện như mục 2.2.3 để bảo đảm nguồn gốc và chất lượng dòng vô\r\ntính.

Chỉ dùng phần ngọn trên thân vượt,\r\ndài 4-5 cm mang 1 cặp lá bánh tẻ đã được cắt bỏ bớt 2/3 phiến lá. Thu hoạch\r\nchồi truớc 10 giờ sáng và đồng thời cắt bỏ bớt phiến lá.

2.3.3. Thời vụ ghép:

Có thể tiến hành ghép chồi trong\r\nvườn ươm quanh năm nhưng thời vụ ghép tốt nhất là các tháng: 3-4-5 và 6.

2.3.4. Phương pháp ghép:

Ghép nêm nối ngọn:

- Cắt bỏ ngọn thân gốc ghép, vết\r\ncắt cách nách lá bên dưới 3-4 cm, chẻ dọc giữa thân 2cm;

- Chân chồi ghép được cắt vát hai\r\nbên thành hình nêm có độ dài tương ứng vết chẻ trên gốc;

- Đưa phần gốc chồi ghép vào vết\r\nchẻ sao cho 2 lớp vỏ của gốc và chồi ghép áp chặt vào nhau;

- Dùng dây nhựa rộng 1cm buộc chặt\r\nvà kín toàn bộ vết ghép, vòng buộc ngoài cùng quấn từ dưới lên.

Chú ý:

- Dùng dao sắc, mặt vát thật\r\nphẳng, thao tác nhanh.

- Không dùng chồi ghép già.

2.3.5. Chăm sóc cây ghép:

Dùng túi nhựa trong bao kín phần\r\nchồi ghép (buộc bằng dây nhựa) trong vòng 10-15 ngày hoặc để cây mới ghép dưới\r\nkhung giàn cao 0.6m có phủ kín bằng tấm nhựa trong. Sau 25-30 ngày cắt bỏ dây\r\nbuộc vết ghép. Thường xuyên cắt bỏ chồi vượt mọc từ phần thân gốc ghép. Các\r\nchăm sóc khác tương tư như phần sản xuất cây thực sinh làm gốc ghép. Sau khi\r\nghép 45-60 ngày có thể đem trồng.

Tỉ lệ ghép sống đạt yêu cầu trên\r\n90%.

Tiêu chuẩn cây ghép lúc đem trồng:

- Chồi ghép đã ra thêm ít nhất 1\r\ncặp lá mới thuần thục;

- Vết ghép tiếp hợp tốt (không thấy\r\nmô sẹo mọc lan nhiều bên ngoài vết ghép);

- Đã được huấn luyện dưới ánh sáng\r\nhoàn toàn ít nhất 1 tuần;

- Không bị sâu bệnh và dị dạng.