CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ

VỀ DU LỊCH VĂN HOÁ

Việc quản lý du lịch ở những\r\nnơi có di sản quan trọng (1999)

Đã được ICOMOS thông qua tại Đại\r\nHội đồng lần thứ 12 ở Mexico, 10 - 1999

Lời mở đầu

Tinh thần cơ bản

Theo nghĩa rộng lớn nhất, di sản\r\nthiên nhiên và văn hoá thuộc về mọi con người. Mỗi một chúng ta có quyền và\r\ntrách nhiệm phải hiểu, thưởng thức và bảo vệ giá trị toàn cầu của nó.

Di sản là một khái niệm rộng lớn\r\ngồm cả môi trường thiên nhiên lẫn văn hoá: Bao gồm cảnh quan, các tổng thể lịch\r\nsử, các di chỉ tự nhiên và do con người xây dựng, và cả tính đa dạng sinh học,\r\ncác sưu tập, các tập tục truyền thống và hiện hành, tri thức và kinh nghiệm sống.\r\nDi sản ghi nhận và thể hiện quá trình phát triển lịch sử lâu dài vốn đã tạo nên\r\nbản chất của các thực thể quốc gia, khu vực, bản địa và địa phương và là một bộ\r\nphận hữu cơ của đời sống hiện đại. Nó là một điểm quy chiếu rung động và là một\r\ncông cụ tác dụng cho phát triển và trao đổi. Di sản riêng và ký ức tập thể của\r\nmỗi địa vực hoặc cộng đồng là không gì thay thế được và là một nền tảng quan trọng\r\ncho phát triển, hôm nay và cả mai sau.

Vào thời đại toàn cầu hoá đang\r\ngia tăng như ngày nay, việc bảo vệ, bảo tồn, lý giải và giới thiệu di sản và\r\ntính đa dạng văn hoá của bất kỳ một nơi hoặc khu vực nào là một thách đố quan\r\ntrọng đối với mọi người ở khắp mọi nơi. Tuy nhiên, việc quản lý di sản đó,\r\ntrong một khuôn khổ các chuẩn mực được quốc tế thừa nhận và được áp dụng thoả\r\nđáng thông thường lại là trách nhiệm của một cộng đồng riêng biệt hoặc một nhóm\r\ntrông nom.

Mục tiêu đầu tiên để quản lý di\r\nsản là phải thông báo ý nghĩa của di sản đó và sự cần thiết phải bảo vệ cho cộng\r\nđồng chủ nhà và cho các khách tham quan. Việc quản lý vật chất tốt, hợp lý, việc\r\ntiếp cận di sản về mặt trí tuệ hoặc về cảm xúc và việc phát triển văn hoá vừa\r\nlà quyền lợi vừa là đặc quyền của một người. Việc quản lý phải bao hàm nghĩa vụ\r\ntôn trọng các giá trị của di sản, các quyền lợi hợp tình hợp lý của cộng đồng\r\nchủ nhà hiện nay, những người bản địa đang trông coi hoặc những chủ nhân sở hữu\r\ncác tài sản lịch sử, phải tôn trọng cảnh quan và những văn hoá đã sản sinh ra\r\ndi sản đó.

Mối tương\r\ntác năng động giữa Du lịch và Di sản văn hoá

Du lịch nội địa và quốc tế đến\r\nnay là một trong những phương tiện hàng đầu để trao đổi văn hóa, tạo cơ hội cho\r\nmỗi con người được trải nghiệm không chỉ những gì quá khứ còn để lại mà cả cuộc\r\nsống và xã hội đương đại của kẻ khác. Du lịch ngày càng được thừa nhận rộng rãi\r\nlà một động lực tích cực cho việc bảo vệ di sản thiên nhiên văn hoá. Du lịch có\r\nthể nắm bắt các đặc trưng về kinh tế của di sản và sử dụng chúng vào việc bảo vệ\r\nbằng cách gây quỹ, giáo dục cộng đồng và tác động đến chính sách. Đây là một bộ\r\nphận chủ yếu của nhiều nền kinh tế quốc gia và khu vực và có thể là một nhân tố\r\nquan trọng trong phát triển, khi được quản lý hữu hiệu.

Bản thân du lịch đã thành một\r\nhiện tượng ngày càng phức hợp đóng một vai trò chủ yếu trong các lĩnh vực kinh\r\ntế, chính trị, xã hội, văn hoá, giáo dục, lý sinh, sinh thái và thẩm mỹ. Để\r\nthành tựu được mối tương tác có lợi giữa mong đợi và ước muốn của khách tham\r\nquan và cộng đồng chủ nhà hoặc địa phương - mà có khi là xung đột nhau - là cả\r\nmột thách đố và một cơ hội.

Di sản thiên nhiên và văn hoá\r\ncũng như tính đa dạng của các nền văn hoá đang tồn tại là những hấp lực to lớn,\r\nmột kiểu du lịch cực đoan hoặc quản lý tồi và sự phát triển tuỳ thuộc vào du lịch\r\ncó thể đe dọa tính toàn vẹn của hình thể tự nhiên và ý nghĩa của di sản.

Sự viếng thăm thường hằng của\r\nkhách du lịch cũng có thể làm cho hệ sinh thái, văn hoá và lối sống cộng đồng\r\nchủ nhà bị xuống cấp.

Du lịch phải đem lại lợi ích\r\ncho các cộng đồng chủ nhà và tạo cho họ một phương thức quan trọng và một động\r\nlực để chăm nom và duy trì di sản và các tập tục văn hoá của họ. Sự tham gia và\r\nhợp tác giữa các cộng đồng địa phương hoặc bản địa đại diện, các nhà bảo tồn,\r\ncác điều hành viên du lịch, chủ sở hữu tài sản, các nhà hoạch định chính sách,\r\ncác nhà làm kế hoạch phát triển quốc gia và các nhà quản lý di tích là cần thiết\r\nđể thực hiện được một ngành kinh doanh du lịch bền vững và nâng cao việc bảo vệ\r\ncác nguồn lực của di sản cho các thế hệ tương lai.

ICOMOS, Hội đồng Quốc tế Di\r\ntích và Di chỉ, với tư cách là tác giả công ước này, các tổ chức quốc tế khác\r\nvà ngành kinh doanh du lịch, sẵn sàng ứng đáp thách đố này.

Mục tiêu của\r\ncông ước

Các mục tiêu của công ước quốc\r\ntế về du lịch văn hoá bao gồm:

• Tạo điều kiện thuận lợi và\r\nkhuyến khích những ai tham gia vào việc bảo vệ và quản lý để làm cho cộng đồng\r\nchủ nhà và khách tham quan thấu hiểu tầm quan trọng ý nghĩa của di sản đó.

• Tạo điều kiện thuận lợi và\r\nkhuyến khích ngành kinh doanh du lịch đẩy mạnh và quản lý du lịch theo hướng\r\ntôn trọng và phát huy di sản và các văn hoá đang tồn tại của các cộng đồng chủ\r\nnhà.

• Tạo điều kiện thuận lợi và\r\nkhuyến khích đối thoại giữa những người chịu trách nhiệm về di sản và những người\r\nkinh doanh du lịch nhằm làm họ hiểu rõ hơn tầm quan trọng và tính chất mỏng\r\nmanh dễ hỏng của các tổng thể di sản, các sưu tập, các văn hoá đang tồn tại, kể\r\ncả sự cần thiết phải đảm bảo một tương lai bền vững cho những loại đó.

• Khuyến khích những người lập\r\nkế hoạch và hoạch định chính phát triển những dự án cụ thể đó đo lường được và\r\nnhững chiến lược liên quan đến việc giới thiệu, tường giải các tổng thể di sản\r\nvà các hoạt động văn hoá trong bối cảnh bảo tồn và bảo vệ những loại hình đó.

Thêm nữa,

• Công ước ủng hộ những sáng kiến\r\nrộng lớn do ICOMOS, các tổ chức quốc tế khác và ngành kinh doanh du lịch đề xuất\r\nnhằm duy trì tính toàn vẹn việc quản lý và bảo vệ di sản.

• Công ước khuyến khích mỗi ai\r\ncó những lợi ích thích đáng hoặc khi xung đột nhau, có trách nhiệm và nghĩa vụ\r\ncùng kết hợp để hoàn thành các mục tiêu của công ước.

• Công ước khuyến khích các bên\r\ncó quan tâm cùng nhau hoạch định những nguyên tắc chỉ đạo làm dễ dàng cho việc\r\nthực hiện các Nguyên tắc vào những tình huống riêng biệt của mình hoặc các yêu\r\ncầu của những tổ chức và cộng đồng đặc biệt.

Các nguyên\r\ntắc của công ước du lịch văn hoá

Nguyên tắc\r\n1

Vì du lịch\r\nnội địa và quốc tế là một trong những phương tiện tốt nhất để trao đổi văn hóa nên\r\nviệc bảo vệ cần phải tạo ra những cơ bội quản lý tốt và có trách nhiệm cho các\r\nthành viên của cộng đồng chủ nhà và các khách quan tham gia để họ thấy được và\r\nhiểu được trực tiếp di sản và văn hóa của cộng đồng đó.

1.1. Di sản thiên nhiên và văn\r\nhoá là một nguồn lực vật chất và tinh thần cung cấp một cách tường thuật sự\r\nphát triển lịch sử. Nó có một vai trò quan trọng trong đời sống hiện đại và phải\r\nlàm cho công chúng tiếp cận được về mặt hình thể, trí tuệ hoặc cảm xúc. Các\r\nchương trình nhằm bảo vệ và bảo tồn các thuộc tính hình thể, các hình thái\r\nkhông nắm bắt được, các tính hiển thị văn hoá đương đại và bối cảnh rộng lớn cần\r\nphải làm cho cộng đồng chủ nhà và khách tham quan dễ dàng hiểu được và đánh giá\r\nđược ý nghĩa của di sản, một cách hợp tình hợp lý và trong khả năng có được của\r\ndi sản.

1.2. Những dạng cá thể trong di\r\nsản thiên nhiên và văn hoá có những cấp độ ý nghĩa khác nhau, có dạng thì có\r\ngiá trị toàn cầu, có tầm quan trọng quốc gia khu vực hoặc địa phương, các\r\nphương trình thể hiện phải trình bày ý nghĩa đó một cách thích hợp và dễ tiếp\r\nnhận cho cộng đồng chủ nhà và khách tham quan quan bằng những hình thức thích\r\nđáng, hấp dẫn sôi động và tương lai về giáo dục, truyền thống, công nghệ và\r\ncách giải thích riêng về các thông tin lịch sử, môi trường và văn hóa.

1.3. Các công trình thể hiện và\r\ngiới thiệu phải khuyến khích và tạo điều kiện cho công chúng có nhận thức ở\r\ntrình độ cao phải có sự hỗ trợ cần thiết cho di sản thiên nhiên và văn hoá được\r\ntồn tại lâu dài.

1.4. Các công trình thể hiện phải\r\ngiới thiệu được ý nghĩa của các nơi có di sản, các truyền thống và tập tục văn\r\nhoá theo kinh nghiệm xưa và trong những dị biệt hiện thời của cộng đồng chủ nhà\r\nở trong khu vực, kể cả của các nhóm văn hoá hoặc ngôn ngữ thiểu số.

Nguyên tắc\r\n2

Mối\r\nquan hệ giữa các địa điểm Di sản và Du lịch là có tính động và có thể có giá trị\r\nxung đột nhau. Phải quản lý mối quan hệ đó một cách bền vững cho hôm nay vì các\r\nthế hệ mai sau.

2.1. Các di sản có ý nghĩa đều\r\ncó một giá trị tự thân đối với mọi người như thể là một nền tảng quan trọng cho\r\nvẻ đa dạng văn hoá và phát triển xã hội. Việc bảo vệ và bảo tồn lâu dài các văn\r\nhoá tồn tại, các nơi có di sản, các sưu tập tính toàn vẹn hình thể và sinh thái\r\nvà bối cảnh môi trường của những loại đó phải là một cấu thành thiết yếu của\r\ncác chính sách phát triển xã hội, kinh tế, chính trị, lập pháp, văn hoá và phát\r\ntriển du lịch.

2.2. Mối tương tác giữa các nguồn\r\nlực hoặc giá trị di sản và du lịch là động và luôn biến đổi, làm nảy sinh cả cơ\r\nhội lẫn thách thức, và có khả năng cả những xung đột. Các dự án, hoạt động và\r\nphát triển du lịch phải đạt được những kết quả tích cực và phải giảm thiểu những\r\ntác động bất lợi lên di sản và lối sống của cộng đồng chủ nhà, mà vẫn đáp ứng\r\nđược các yêu cầu và ước mong của khách tham quan.

2.3. Các chương trình bảo vệ,\r\nthể hiện và phát triển du lịch phải được căn cứ trên một sự hiểu biết toàn diện\r\ncác mặt đặc thù, thường là phức tạp hoặc xung đột, của ý nghĩa di sản ở riêng một\r\nnơi. Việc tiếp tục nghiên cứu và tham vấn để nâng cao hiểu biết và đánh giá\r\nđúng giá trị ý nghĩa đó là quan trọng.

2.4. Việc duy trì tính xác thực\r\ncủa địa điểm di sản và các sưu tập là quan trọng. Đó là một yếu tố thiết yếu của\r\ný nghĩa văn hoá của những loại hình này, như có thể thấy được hiển thị trong vật\r\nchất hữu thể, trong ký ức được tích luỹ và trong các truyền thống mờ mờ ảo ảo\r\ncòn lại từ thời xưa. Các chương trình phải giới thiệu và lý giải tính xác thực\r\ncủa địa điểm và các trải nghiệm văn hoá để nâng cao hiểu biết và đánh giá đúng\r\ndi sản văn hoá đó.

2.5. Các dự án phát triển du lịch\r\nvà xây dựng cấu trúc hạ tầng phải lưu ý đến các phương diện thẩm mỹ, xã hội và\r\nvăn hóa, các cảnh quan thiên nhiên và văn hoá, các đặc trưng đa dạng sinh học,\r\nvà phạm vi bao quát rộng lớn hơn cả các địa điểm di sản. Ưu tiên cần được dành\r\ncho việc sử dụng vật liệu địa phương và cần lưu tâm đến các phong cách kiến\r\ntrúc địa phương hoặc các truyền thống bản xứ.

2.6. Trước khi các địa điểm di\r\nsản được xúc tiến hoặc phát triển cho du lịch mở rộng, các dự án quản lý phải\r\nđánh giá các giá trị thiên nhiên và văn hoá của nguồn lực. Rồi phải xác lập thoả\r\nđáng những giới hạn thay đổi có thể chấp nhận được, đặc biệt là về tác động của\r\nsố lượng khách tham quan lên các đặc trưng hình thể, tính toàn vẹn, sính thái\r\nvà tính đa dạng sinh học của địa điểm, sự lui tới của người địa phương, hệ thống\r\nvận tải và phúc lợi xã hội, kinh tế và văn hoá của cộng đồng chủ nhà. Nếu mức độ\r\ncó khả năng thay đổi mà không chấp nhận được thì dự án phát triển phải thay đổi.

l2.7. Phải có những chương\r\ntrình đánh giá tiếp tục để đánh giá những tác động tiến bộ của hoạt động và\r\nphát triển du lịch trên riêng một địa điểm hoặc một cộng đồng.

Nguyên tắc\r\n3

Lên kế\r\nhoạch Bảo vệ và Du lịch cho các địa điểm Di sản phải đảm bảo cho du khách sẽ cảm\r\nnhận được là bõ công, là thoải mái, là thích thú.

3.1. Các công trình bảo vệ du lịch\r\nphải giới thiệu có chất lượng cao để làm cho khách đến có một sự hiểu biết lạc\r\nquan về các đặc trưng có ý nghĩa của di sản và sự cần thiết phải bảo vệ chúng\r\nkhiến cho người khách có thể thích thú đến một cách thoả đáng.

3.2. Các khách đến tìm hiểu di\r\nsản có thể đi theo cách riêng của họ, tuỳ họ chọn. Những đường giao thông riêng\r\ncó thể là cần thiết để giảm thiểu những tác động lên tính toàn vẹn và kết cấu\r\nhình thể của địa điểm, lên các đặc trưng thiên nhiên và văn hoá của địa điểm.

3.3. Tôn trọng tính thiêng\r\nliêng của những nơi chốn thần linh, các tập tục và truyền thống là một điều lưu\r\ný quan trọng đến với những người quản lý di tích, các khách tham quan, các nhà\r\nhoạch định chính sách, các nhà lập kế hoạch và những người điều hành du lịch.\r\nCác khách đến sẽ được khuyến khích ứng xử như là những khách mời, tôn trọng giá\r\ntrị và lối sống của cộng đồng chủ nhà, loại bỏ trộm cắp hoặc buôn bán phi pháp\r\ndi sản văn hoá và xử lý đúng đắn để sẽ còn được chào đón lại lần sau, nếu họ trở\r\nlại.

3.4. Lập kế hoạch cho các hoạt\r\nđộng du lịch cần phải cung cấp được những tiện nghi thoả đáng cho khách được\r\nthoải mái, an toàn, khoẻ khoắn để làm tăng thêm thích thú cho khách song không\r\nđược gây tác động có hại cho những nơi có ý nghĩa hoặc những đặc trưng sinh\r\nthái.

Nguyên tắc\r\n4

Các cộng\r\nđồng chủ nhà và dân chúng bản địa phải được tham gia vào việc lập kế hoạch bảo\r\nvệ và du lịch.

4.1. Phải tôn trọng quyền và lợi\r\ních của cộng đồng chủ nhà, ở cấp độ khu vực và địa phương, của chủ sở hữu tài sản\r\nvà của những người bản địa nếu có quyền thực thi quyền và trách nhiệm có tính\r\ntruyền thống trên khoảnh đất riêng của mình và trên các di chỉ có ý nghĩa trên\r\nkhoảnh đất đó. Họ phải được tham gia vào việc xác lập mục đích, chiến lược,\r\nchính sách và thủ tục nhằm xác định, bảo vệ, quản lý, giới thiệu và thể hiện có\r\nnguồn lực di sản của họ, các tập tục văn hoá về các biểu thị văn hoá đương thời,\r\ntrong phạm vi du lịch.

4.2. Nếu di sản ở một địa điểm\r\nhoặc khu vực nào đó có một tầm cỡ toàn cầu, thì các yêu cầu và nguyện vọng của\r\nmột số cộng đồng hoặc người dân bản địa muốn giới hạn hoặc hướng việc tiếp xúc\r\nvật thể, tâm linh hoặc trí tuệ vào những tập tục văn hoá, tri thức tín ngưỡng,\r\nhoạt động, di vật hoặc di chỉ nào đó cần phải được tôn trọng.

Nguyên tắc\r\n5

Hoạt động\r\ndu lịch và bảo vệ phải có lợi cho cộng đồng chủ nhà.

5.1. Người làm chính sách phải\r\nđề xuất các biện pháp nhằm phân phối công bằng lợi lộc của du lịch cho đất nước\r\nhoặc khu vực liên quan để nâng cao trình độ phát triển kinh tế xã hội ở nơi đó và\r\nđể đóng góp vào việc xoá đói đâu cần thiết.

5.2. Việc quản lý bảo vệ và các\r\nhoạt động du lịch phải cung cấp được lợi lộc về kinh tế xã hội và văn hoá cho\r\nnam và nữ của cộng đồng chủ nhà hoặc địa phương ở tất cả các cấp, thông qua\r\ngiáo dục, đào tạo và tạo ra các cơ hội có việc làm thường xuyên.

5.3. Một tỷ lệ đáng kể của thu\r\nnhập có được từ các chương trình du lịch các địa điểm di sản phải được đem trợ\r\ncấp cho việc bảo vệ bảo tồn và giới thiệu các địa điểm đó, bao gồm cả khung cảnh\r\nthiên nhiên và văn hoá nơi đó. Nếu có thể, khách tham quan sẽ góp ý kiến về vấn\r\nđề trợ cấp thu nhập này.

5.4. Các chương trình du lịch\r\nphải khuyến khích giáo dục và việc làm cho các hướng dẫn viên và chỗ đứng của\r\ncác phiên dịch từ cộng đồng chủ nhà để nâng cao kỹ năng của người dân địa\r\nphương trong sự thể hiện và giải thích các giá trị văn hoá của họ.

5.5. Các chương trình thể hiện\r\nvà giáo dục về di sản cho dân chúng của cộng đồng chủ nhà cần khuyến khích sự\r\ntham gia của những người thể hiện ở địa phương. Những chương trình đó phải nâng\r\ncao được tri thức và lòng tôn trọng của dân chúng địa phương đối với di sản của\r\nhọ, khuyến khích họ trực tiếp quan tâm đến việc chăm nom và bảo vệ di sản đó.

5.6. Việc quản lý sự bảo vệ và\r\ncác chương trình du lịch cần phải bao gồm cả những cơ hội giáo dục và đào tạo\r\ncho những người làm chính sách, những người lập kế hoạch, những nhà nghiên cứu,\r\nnhững người thiết kế, những kiến trúc sư, những người thể hiện, những người bảo\r\nvệ và các điều hành viên du lịch các người tham gia cần được khuyến khích tìm\r\nhiểu và giúp giải quyết kịp thời những biện pháp đối lập nhau, những cơ hội thuận\r\nlợi và những vấn đề khó khăn của đồng nghiệp mình.

Nguyên tắc 6

Các\r\nchương trình xúc tiến du lịch phải bảo vệ và phát huy các đặc trưng của di sản\r\nthiên nhiên và văn hóa.

6.1. Các chương trình xúc tiến\r\ndu lịch phải đưa ra được những dự tính hiện thực và chịu trách nhiệm thông báo\r\ncho các du khách có khả năng đến thăm và những đặc trưng di sản riêng của địa\r\nđiểm hoặc đặc điểm của cộng đồng chủ nhà, qua đó khuyến khích du khách có ứng xử\r\nmột cách thoả đáng.

6.2. Các địa điểm và sưu tập di\r\nsản có ý nghĩa cần phải được quảng bá và quản lý tốt để bảo vệ tính xác thực của\r\nchúng và nâng cao hứng thú tìm hiểu của khách bằng cách giảm thiểu những cuộc\r\nviếng thăm lúc dày đặc lúc thưa thớt và tránh những cuộc viếng thăm quá đông\r\nvào cùng một lúc.

6.3. Các chương trình xúc tiến\r\ndu lịch cần phải có kế hoạch phân bố rộng rãi lợi ích để tránh sức ép lên những\r\nđịa điểm có tính phổ biến hơn bằng cách khuyến khích du khách đếm thăm rộng rãi\r\nhơn các đặc trưng khác nhau của di sản thiên nhiên và văn hoá trung vùng hoặc\r\ntrong địa bàn.

6.4. Việc xúc tiến, phân bố và\r\nbán các sản phẩm thủ công mỹ nghệ và các sản phẩm khác cần phải được tái phân\r\nphối về mặt xã hội và kế toán cho cộng đồng chủ nhà song phải đảm bảo tính toàn\r\nvẹn văn hoá của họ không được xuống cấp.